Selections from Viri Romae Part 31

90.8: = _per_, 'through the midst of.'

90.9: #copiis . . . cessantibus#: causal abl. abs.: 'when, because his forces . . . tarried too long, he had sent,' etc.

91.1: Cf. p. xx, G 4.

91.2: abl. both of cause and means. Join with #praeferocem#.

91.3: #intra . . . venit#: 'within four days of his arrival (and) within four hours after he caught sight of him.'

91.4: See p. xvii, C 2.

91.5: Strictly, we ought to have _ante victum esse quam visus esset_, the subjunctive being due to the indirect discourse.

Caesar said: _ante victus est quam visus_ (_est_). The infinitive #visum# (_esse_) is due to attraction of the neighboring infinitive #victum esse#.

91.6: #Pontico . . . triumpho#: i.e. the procession in which he celebrated his victory in Pontus. #triumpho# is dat. with #praetulit#.

91.7: Q. Metellus Pius Scipio, father-in-law of Pompey.

91.8: at Thapsus, 46 B.C.

91.9: Cf. XXVI, 49.

91.10: #auxiliis . . . confluentibus#: the abl. abs. denotes both cause and attendant circ.u.mstance.

91.11: = _eorum qui sequebantur_. Cf. _volentibus_, XIII, 97.

92.1: 'His own,' i.e. his usual.

92.2: #plus . . . Marte#: 'since the battle was more than doubtful.' The battle was fought at Munda, 45 B.C.

92.3: Cf. p. 63, n. 5.

92.4: = _qualem_. So #quo# = _quali_.

92.5: #fastos correxit#: In III, 22, it is stated that Numa divided the year into twelve months according to the course of the moon. This year contained only 355 days. In order, therefore, to make the months coincide with the seasons to which they belong, Numa ordered that every two years an extra month, called a _mensis intercalaris_, should be added. These intercalary months were inserted after February 23d, and contained alternately 22 and 23 days. This arrangement made the average length of the year 366-1/4 days. A further cause of confusion was the fact that the Pontifices, who had charge of the calendar, often, for political reasons, omitted the intercalary month. In Caesar's time the error amounted to about three months. The calendar arranged by him is almost identical with that in use to-day.

92.6: from _quisque_: 'each,' 'every.'

92.7: Sc. _rerum_. _res repetundae_ was a technical term for 'extortion.' For the gen., see p. 36, n. 8.

92.8: A _lex sumptuaria_ was a law regulating the sums of money which might be spent for various purposes. Caesar attempted especially to check extravagance in dress and at banquets.

92.9: The infinitives in lines 146-151 are used because the clauses in which they stand are in apposition to _plura ac maiora_, l. 144. See p. 86, n. 5.

93.1: #quas . . . publicare#: 'to throw open to the public as large libraries as possible.'

93.2: The celebrated Mark Antony.

93.3: #a . . . viris#: 'by more than sixty men.' For the case of #viris#, see p. 10, n. 18.

93.4: 'had warned him,' _not_ 'had predicted': hence it may be construed with a substantive clause of purpose (#ut . . .

caveret#) as its object.

93.5: #specie officii#: 'under pretense of doing him honor.' Cf.

_per speciem venandi_, XIX, 60.

93.6: Sc. _ei_: dat. of interest.

93.7: 'by'; cf. p. 11, n. 10.

93.8: #adversum# (sc. _eum_) #vulnerat#: 'wounds him in front.'

The wound was in the shoulder. For #adversum# as = an adverbial phrase, cf. p. 4, n. 4.

94.1: 'a.s.sailed.'

94.2: _obtingo_.

95.1: #sua morte#: 'a natural death'; an ablative of manner.

95.2: #Quo rarior . . . hoc laudanda magis#: 'The rarer . . . the more praiseworthy.' #Quo# and #hoc# are ablative of the degree of difference (a variety of the ablative of means): cf. p. 39, n. 12.

95.3: i.e. over his fellow-citizens.

95.4: #qui . . . partibus#: 'who had apparently belonged,' etc.

How literally? With #diversis# sc. _Pompeio_.

95.5: #ne . . . darent#: 'that they might not by any chance give occasion to vigorous measures,' etc.

95.6: #cuius . . . ignorabat#: 'by whose verses, as he very well knew, his own fair fame had been wounded.'

95.7: ablatives of characteristic.

95.8: #paulo pleniore#: 'somewhat full.'

95.9: Sc. _coronae_, and cf. the frequent omission of _ma.n.u.s_ with _dextra_ and _sinistra_.

96.1: #Vini parcissimum#: cf. _Cibi vinique temperans, somni parcus_, XXVI, 21, and note.

96.2: #ut . . . praeveniret# expresses result, not purpose.]

#XXVIII. Marcus Tullius Cicero# [[stripped text]]

Marcus Tullius Cicero, equestri genere, Arpini, quod est Volscorum oppidum, natus est. Ex eius avis unus verrucam in extremo naso sitam habuit, ciceris grano similem; inde cognomen Ciceronis genti inditum.

Suadentibus quibusdam ut id nomen mutaret, "Dabo operam" inquit "ut istud cognomen n.o.bilissimorum nominum splendorem vincat." c.u.m a patre Romam missus, ubi celeberrimorum magistrorum scholis interesset, eas artes disceret, quibus aetas puerilis ad humanitatem solet informari, tanto successu tantaque c.u.m praeceptorum tum ceterorum discipulorum admiratione id fecit, ut, c.u.m fama de Ciceronis ingenio et doctrina ad alios mana.s.set, non pauci, qui eius videndi et audiendi gratia scholas adirent, reperti esse dicantur.

c.u.m nulla re magis ad summos in re publica honores viam muniri posse intellegeret quam arte dicendi et eloquentia, toto animo in eius studium incubuit, in quo quidem ita versatus est, ut non solum eos, qui in Foro et iudiciis causas perorarent, studiose sectaretur, sed privatim quoque diligentissime se exerceret. Primum eloquentiam et libertatem adversus Sullanos ostendit. Nam c.u.m Roscium quendam, parricidii accusatum, ob Chrysogoni, Sullae liberti, qui in eius adversariis erat, potentiam nemo defendere auderet, tanta eloquentiae vi eum defendit Cicero, ut iam tum in arte dicendi nullus ei par esse videretur. Ex quo invidiam veritus Athenas studiorum gratia petiit, ubi Antiochum philosophum studiose audivit. Inde eloquentiae causa Rhodum se contulit, ubi Molonem, Graec.u.m rhetorem tum disertissimum, magistrum habuit. Qui c.u.m Ciceronem dicentem audivisset, flevisse dicitur, quod per hunc Graecia eloquentiae laude privaretur.

Romam reversus quaestor Siciliam habuit. Nullius vero quaestura aut gratior aut clarior fuit; c.u.m magna tum esset annonae difficultas, initio molestus erat Siculis, quos cogeret frumenta in urbem mittere; postea vero, diligentiam et iust.i.tiam et comitatem eius experti, maiores quaestori suo honores quam ulli umquam praetori detulerunt. E Sicilia reversus Romam in causis dicendis ita floruit, ut inter omnes causarum patronos et esset et haberetur princeps.

Consul deinde factus L. Sergii Catilinae coniurationem singulari virtute, constantia, cura compressit. Catilinae proavum, M. Sergium, incredibili fort.i.tudine fuisse Plinius refert. Stipendia is fecit secundo bello Punico. Secundo stipendio dextram manum perdidit: stipendiis duobus ter et vicies vulneratus est: ob id neutra manu, neutro pede satis utilis, plurimisque postea stipendiis debilis miles erat. Bis ab Hannibale captus, bis vinculorum eius profugus, viginti mensibus nullo non die in catenis aut compedibus custoditus. Sinistra manu sola quater pugnavit, duobus equis, insidente eo, suffossis.

Dextram sibi ferream fecit eaque religata proeliatus Cremonam obsidione exemit, Placentiam tutatus est, duodena castra hostium in Gallia cepit.

Ceteri profecto, Plinius addit, victores hominum fuere, Sergius vicit etiam fortunam.

Singularem huius viri gloriam foede dehonestavit p.r.o.nepotis scelus. Hic enim rei familiaris, quam profuderat, inopia multorumque scelerum conscientia in furorem actus et dominandi cupiditate incensus indignatusque, quod in pet.i.tione consulatus repulsam pa.s.sus esset, coniuratione facta senatum confodere, consules trucidare, urbem incendere, diripere aerarium const.i.tuerat. Actum erat de pulcherrimo imperio, nisi illa coniuratio in Ciceronem et Antonium consules incidisset, quorum alter industria rem patefecit, alter manu oppressit.

c.u.m Cicero, habito senatu, in praesentem reum perora.s.set, Catilina, incendium suum ruina se restincturum esse minitans, Roma profugit et ad exercitum, quem paraverat, proficiscitur, signa inlaturus urbi. Sed socii eius, qui in urbe remanserant, comprehensi in carcere necati sunt.

A. Fulvius, vir senatorii ordinis, filium, iuvenem et ingenio et forma inter aequales nitentem, pravo consilio Catilinae amicitiam secutum inque castra eius ruentem, ex medio itinere retractum supplicio mortis adfecit, praefatus non se Catilinae illum adversus patriam, sed patriae adversus Catilinam genuisse.

Neque eo magis ab incepto Catilina dest.i.tit, sed infestis signis Romam petens Antonii exercitu opprimitur. Quam atrociter dimicatum sit exitus docuit: nemo hostium bello superfuit; quem quisque in pugnando ceperat loc.u.m, eum amissa anima tegebat. Catilina longe a suis inter hostium cadavera repertus est: pulcherrima morte, si pro patria sic concidisset!

Senatus populusque Roma.n.u.s Ciceronem patrem patriae appellavit. Cicero ipse in oratione pro Sulla palam praedicat consilium patriae servandae fuisse iniectum sibi a diis, c.u.m Catilina coniura.s.set adversus eam.

"O dii immortales," inquit "vos profecto incendistis tum animum meum cupiditate conservandae patriae. Vos avocastis me a cogitationibus omnibus ceteris et convertistis ad salutem unam patriae. Vos denique praetulistis menti meae clarissimum lumen in tenebris tantis erroris et inscientiae. Tribuam enim vobis, quae sunt vestra. Nec vero possum tantum dare ingenio meo, ut dispexerim sponte mea in tempestate illa turbulentissima rei publicae, quid esset optimum factu."

Paucis post annis Ciceroni diem dixit Clodius tribunus plebis, quod cives Romanos indicta causa necavisset. Senatus maestus, tamquam in publico luctu, veste mutata pro eo deprecabatur. Cicero, c.u.m posset armis salutem suam defendere, maluit urbe cedere quam sua causa caedem fieri. Proficiscentem omnes boni flentes prosecuti sunt. Dein Clodius edictum proposuit ut Marco Tullio igni et aqua interdiceretur: illius domum et villas incendit. Sed vis illa non diuturna fuit, mox enim totus fere populus Roma.n.u.s ingenti desiderio Ciceronis reditum flagitare coepit et maximo omnium ordinum studio Cicero in patriam revocatus est.

Nihil per totam vitam Ciceroni itinere, quo in patriam rediit, accidit iucundius. Obviam ei redeunti ab universis itum est: domus eius publica pecunia rest.i.tuta est.

Gravissimae illa tempestate inter Caesarem et Pompeium ortae sunt inimicitiae, ut res nisi bello dirimi non posse videretur. Cicero quidem summo studio enitebatur ut eos inter se reconciliaret et a belli civilis calamitatibus deterreret, sed c.u.m neutrum ad pacem ineundam permovere posset, Pompeium secutus est. Sed victo Pompeio, a Caesare victore veniam ultro accepit. Quo interfecto Octavianum, Caesaris heredem, fovit, Antonium impugnavit effecitque ut a senatu hostis iudicaretur.

Sed Antonius, inita c.u.m Octaviano societate, Ciceronem iam diu sibi inimic.u.m proscripsit. Qua re audita, Cicero transversis itineribus in villam, quae a mari proxime aberat, fugit indeque navem conscendit, in Macedoniam transiturus. Unde aliquotiens in altum provectum c.u.m modo venti adversi rettulissent, modo ipse iactationem maris pati non posset, taedium tandem eum et fugae et vitae cepit regressusque ad villam "Moriar" inquit "in patria saepe servata." Satis constat, adventantibus percussoribus, servos fort.i.ter fideliterque paratos fuisse ad dimicandum, ipsum deponi lecticam et quietos pati, quod sors iniqua cogeret, iussisse. Prominenti ex lectica et immotam cervicem praebenti caput praecisum est. Ma.n.u.s quoque abscissae; caput relatum est ad Antonium eiusque iussu c.u.m dextra manu in rostris positum.

Quamdiu res publica Romana per eos gerebatur, quibus se ipsa commiserat, in eam curas cogitationesque fere omnes suas conferebat Cicero et plus operae ponebat in agendo quam in scribendo. c.u.m autem dominatu unius C. Iulii Caesaris omnia tenerentur, non se angoribus dedidit nec indignis homine docto voluptatibus. Fugiens conspectum Fori urbisque rura peragrabat abdebatque se, quantum licebat, et solus erat. Nihil agere autem c.u.m animus non posset, existimavit honestissime molestias posse deponi, si se ad philosophiam rettulisset, cui adulescens multum temporis tribuerat, et omne studium curamque convert.i.t ad scribendum: atque ut civibus etiam otiosus aliquid prodesse posset, elaboravit ut doctiores fierent et sapientiores, pluraque brevi tempore, eversa re publica, scripsit, quam multis annis ea stante scripserat. Sic facundiae et Latinarum litterarum parens evasit paruitque virorum sapientium praecepto, qui docent non solum ex malis eligere minima oportere, sed etiam excerpere ex his ipsis, si quid insit boni.

Multa exstant facete ab eo dicta. c.u.m Lentulum, generum suum, exiguae staturae hominem, vidisset longo gladio accinctum, "Quis" inquit "generum meum ad gladium adligavit?"--Matrona quaedam iuniorem se, quam erat, simulans dict.i.tabat se triginta tantum annos habere; cui Cicero "Verum est," inquit "nam hoc viginti annos audio."--Caesar, altero consule mortuo die Decembris ultima, Caninium consulem hora septima in reliquam diei partem renuntiaverat; quem c.u.m plerique irent salutatum de more, "Festinemus" inquit Cicero "priusquam abeat magistratu." De eodem Caninio scripsit Cicero: "Fuit mirifica vigilantia Caninius, qui toto suo consulatu somnum non viderit."

#XXVIII. Marcus Tullius Cicero# [[as printed]]

[Ill.u.s.tration: CICERO]

Marcus Tullius Cicero, equestri genere, Arpini, quod est Volscorum oppidum, natus est. Ex eius avis[3] unus verrucam[4] in extremo naso[5] sitam habuit, ciceris[6] grano similem; inde cognomen Ciceronis genti inditum. Suadentibus quibusdam {5} ut id nomen mutaret, "Dabo operam"

inquit "ut istud cognomen n.o.bilissimorum nominum splendorem vincat." c.u.m a patre Romam missus, ubi[7] celeberrimorum magistrorum scholis interesset, eas artes disceret, quibus aetas puerilis ad {10} humanitatem[8] solet informari, tanto successu tantaque c.u.m praeceptorum tum ceterorum discipulorum admiratione id fecit, ut, c.u.m fama de Ciceronis ingenio et doctrina ad alios mana.s.set,[9]

non pauci, qui eius videndi et audiendi gratia scholas adirent, reperti esse dicantur. {15}

c.u.m nulla re magis ad summos in re publica honores viam muniri posse intellegeret quam arte dicendi et eloquentia, toto [[97]]

animo in eius studium incubuit,[1] in quo quidem ita versatus[2] est, ut non solum eos, qui in Foro et iudiciis[3] causas perorarent,[4]

studiose sectaretur,[5] sed privatim quoque diligentissime se {20} exerceret. Primum eloquentiam et libertatem[6] adversus Sullanos ostendit. Nam c.u.m Roscium quendam, parricidii accusatum, ob Chr?sogoni, Sullae liberti,[7] qui in eius adversariis erat, potentiam nemo defendere auderet, tanta eloquentiae vi eum defendit Cicero, ut iam tum in arte dicendi nullus ei par esse videretur. Ex quo {25} invidiam veritus[8] Athenas studiorum gratia petiit, ubi Antiochum philosophum studiose audivit. Inde eloquentiae causa Rhodum se contulit, ubi Molonem, Graec.u.m rhetorem tum disertissimum,[9]

magistrum habuit. Qui c.u.m Ciceronem dicentem audivisset, flevisse dicitur, quod per hunc Graecia eloquentiae laude {30} privaretur.[10]

Romam reversus quaestor Siciliam habuit. Nullius vero quaestura aut gratior aut clarior fuit; c.u.m magna tum esset annonae[11]

difficultas, initio molestus erat Siculis, quos cogeret frumenta in urbem mittere; postea vero, diligentiam et iust.i.tiam et comitatem[12]

eius experti,[13] maiores quaestori suo honores quam ulli {36} umquam praetori detulerunt. E Sicilia reversus Romam in causis dicendis ita floruit, ut inter omnes causarum patronos[14] et esset et haberetur princeps.