Selections from Viri Romae Part 32

Consul deinde factus L. Sergii Catilinae coniurationem singulari {40} virtute, constantia, cura compressit.[15] Catilinae proavum,[16]

M. Sergium, incredibili fort.i.tudine fuisse Plinius refert.

Stipendia[17]

is fecit secundo bello Punico. Secundo stipendio[18] dextram {43} manum perdidit: stipendiis[18] duobus ter et vicies vulneratus est: ob id neutra manu, neutro pede satis utilis, plurimisque[19] postea [[98]]

stipendiis debilis[1] miles erat. Bis ab Hannibale captus, bis[2]

vinculorum eius profugus, viginti mensibus nullo[3] non die in catenis[4] aut compedibus[5] custoditus. Sinistra manu sola quater pugnavit, duobus equis, insidente eo, suffossis.[6] Dextram sibi ferream fecit eaque religata[7] proeliatus Cremonam obsidione {50} exemit, Placentiam tutatus est, duodena castra hostium in Gallia cepit. Ceteri profecto, Plinius addit, victores hominum fuere, Sergius vicit etiam fortunam.

Singularem huius viri gloriam foede dehonestavit p.r.o.nepotis[8]

scelus. Hic enim rei familiaris, quam profuderat, inopia {55} multorumque scelerum conscientia in furorem actus et dominandi cupiditate incensus indignatusque, quod in pet.i.tione consulatus repulsam[9] pa.s.sus esset, coniuratione facta senatum confodere, consules trucidare,[10] urbem incendere, diripere aerarium const.i.tuerat.

Actum[11] erat de pulcherrimo imperio, nisi illa coniuratio {60} in[12] Ciceronem et Antonium consules incidisset, quorum alter[13]

industria rem patefecit, alter manu[14] oppressit. c.u.m Cicero, habito senatu, in praesentem reum[15] perora.s.set, Catilina, incendium suum ruina[16] se restincturum esse minitans, Roma profugit et ad exercitum, quem paraverat, proficiscitur, signa inlaturus {65} urbi. Sed socii eius, qui in urbe remanserant, comprehensi in carcere necati sunt. A. Fulvius, vir senatorii ordinis, filium, iuvenem et ingenio et forma inter aequales nitentem,[17] pravo consilio Catilinae amicitiam secutum inque castra eius ruentem, ex medio itinere retractum supplicio mortis adfecit, praefatus[18]

non se Catilinae illum adversus patriam, sed patriae adversus {71} Catilinam genuisse.[19]

[[99]]

Neque eo magis ab incepto Catilina dest.i.tit, sed infestis signis Romam petens Antonii exercitu opprimitur. Quam atrociter dimicatum sit exitus docuit: nemo hostium bello superfuit; {75} quem quisque in pugnando ceperat loc.u.m, eum amissa anima[1]

tegebat. Catilina longe a suis inter hostium cadavera[2] repertus est: pulcherrima morte,[3] si pro patria sic concidisset! Senatus populusque Roma.n.u.s Ciceronem patrem patriae appellavit. Cicero ipse in oratione pro Sulla palam praedicat consilium patriae {80} servandae fuisse iniectum sibi a diis, c.u.m Catilina coniura.s.set adversus eam. "O dii immortales," inquit "vos profecto incendistis tum animum meum cupiditate conservandae patriae. Vos avocastis me a cogitationibus omnibus ceteris et convertistis ad salutem unam patriae. Vos denique praetulistis menti meae {85} clarissimum lumen in tenebris tantis erroris et inscientiae.

Tribuam enim vobis, quae sunt vestra. Nec vero possum tantum dare ingenio meo, ut[4] dispexerim sponte mea in tempestate illa turbulentissima rei publicae, quid esset optimum factu."

Paucis post annis Ciceroni diem dixit Clodius tribunus plebis, {90} quod cives Romanos indicta[5] causa necavisset. Senatus maestus,[6]

tamquam in publico luctu, veste[7] mutata pro eo deprecabatur.

Cicero, c.u.m posset armis salutem suam defendere, maluit urbe cedere quam sua causa caedem fieri. Proficiscentem omnes boni flentes prosecuti sunt. Dein Clodius edictum proposuit ut Marco {95} Tullio[8] igni et aqua interdiceretur: illius domum et villas incendit. Sed vis illa non diuturna fuit, mox enim totus fere populus Roma.n.u.s ingenti desiderio Ciceronis reditum flagitare coepit et maximo omnium ordinum studio Cicero in patriam revocatus est.

[[100]]

Nihil per totam vitam Ciceroni itinere, quo in patriam rediit, {100} accidit iucundius. Obviam[1] ei redeunti ab universis itum est: domus eius publica pecunia rest.i.tuta est.

Gravissimae illa tempestate inter Caesarem et Pompeium ortae sunt inimicitiae, ut res[2] nisi bello dirimi non posse videretur.

Cicero quidem summo studio enitebatur[3] ut eos inter se reconciliaret et a belli civilis calamitatibus deterreret, sed c.u.m neutrum {106} ad pacem ineundam permovere posset, Pompeium secutus est.

Sed victo Pompeio, a Caesare victore veniam ultro accepit. Quo interfecto Octavianum, Caesaris heredem, fovit,[4] Antonium impugnavit effecitque ut a senatu hostis iudicaretur. {110}

Sed Antonius, inita c.u.m Octaviano societate,[5] Ciceronem iam diu sibi inimic.u.m proscripsit. Qua re audita, Cicero transversis[6]

itineribus in villam, quae a mari proxime aberat, fugit indeque navem conscendit, in Macedoniam transiturus. Unde aliquotiens in altum provectum c.u.m modo[7] venti adversi rettulissent, modo {115} ipse iactationem maris pati non posset, taedium[8] tandem eum et fugae et vitae cepit regressusque ad villam "Moriar" inquit "in patria saepe servata." Satis constat, adventantibus percussoribus, servos fort.i.ter fideliterque paratos fuisse ad dimicandum, ipsum deponi lecticam[9] et quietos pati, quod {120} sors iniqua cogeret, iussisse. Prominenti[10]

ex lectica et immotam cervicem[11] praebenti[10]

caput praecisum est. Ma.n.u.s quoque abscissae; caput relatum est ad Antonium eiusque iussu c.u.m dextra manu in rostris positum. {125}

[Ill.u.s.tration: LECTICA.]

Quamdiu res publica Romana per eos gerebatur, quibus se ipsa commiserat, in eam curas cogitationesque fere omnes suas conferebat [[101]]

Cicero et plus[1] operae ponebat in agendo quam in scribendo.

c.u.m autem dominatu unius C. Iulii Caesaris omnia tenerentur, non se angoribus[2] dedidit nec indignis homine docto voluptatibus.

Fugiens conspectum Fori urbisque rura peragrabat abdebatque {131} se, quantum licebat, et solus erat. Nihil agere autem c.u.m animus non posset, existimavit honestissime molestias posse deponi, si se ad philosophiam rettulisset, cui adulescens multum temporis tribuerat, et omne studium curamque convert.i.t ad scribendum: atque ut civibus etiam otiosus[3] aliquid prodesse[4] posset, {136} elaboravit ut doctiores fierent et sapientiores, pluraque brevi tempore, eversa re publica, scripsit, quam multis annis ea stante scripserat. Sic facundiae[5] et Latinarum litterarum parens {139} evasit[6] paruitque virorum sapientium praecepto, qui docent non solum ex[7] malis eligere minima oportere, sed etiam excerpere[8] ex his ipsis, si quid insit boni.

Multa exstant facete[9] ab eo dicta. c.u.m Lentulum, generum[10]

suum, exiguae staturae hominem, vidisset longo gladio accinctum, "Quis" inquit "generum meum ad gladium adligavit?"--Matrona {145} quaedam iuniorem se, quam erat, simulans dict.i.tabat se triginta tantum annos habere; cui Cicero "Verum est," inquit "nam hoc viginti annos audio."--Caesar, altero consule mortuo die[11] Decembris ultima, Caninium consulem hora septima in reliquam diei partem renuntiaverat; quem c.u.m plerique irent {150} salutatum de more, "Festinemus" inquit Cicero "priusquam abeat magistratu." De eodem Caninio scripsit Cicero: "Fuit mirifica[12]

vigilantia Caninius, qui toto suo consulatu somnum non viderit.[13]"

[Footnote: The following selections have been edited for rapid reading or reading at sight:]

[Footnotes: XXVIII (pages 96-101)

96.3: 'ancestors.'

96.4: 'wart.'

96.5: 'nose'; cf. _nasal_.

96.6: #ciceris grano#: 'a tiny chickpea.'

96.7: = _ut_.

96.8: 'culture.'

96.9: 'had spread.'

97.1: 'applied himself.'

97.2: 'engaged.'

97.3: 'courts.'

97.4: 'pleaded.'

97.5: 'followed,' 'courted' (cf. _sequor_).

97.6: 'independence.'

97.7: 'freedman.'

97.8: 'fearing.'

97.9: 'most eloquent.'

97.10: 'was being deprived.'

97.11: #annonae difficultas#: 'a lack of corn.'

97.12: 'courtesy.'

97.13: 'having had proof of.'

97.14: 'lawyers.'

97.15: 'crushed.'

97.16: 'great-grandfather.'

97.17: Cf. XXVII, 19.

97.18: 'campaign.'

97.19: #que# here = 'but.'

98.1: '_though_ disabled.'

98.2: #bis . . . profugus# = _bis vincula eius profugit_.

98.3: #nullo non#: 'every.'

98.4: 'chains.'

98.5: 'shackles.'

98.6: 'slain'; lit., 'stabbed from below.'

98.7: 'fastened' (to the stump of his arm).

98.8: 'great-grandson.'

98.9: 'defeat'; a technical term of Roman politics.

98.10: 'butcher.'

98.11: #Actum erat de#: 'it would have been all up with.'

98.12: #in . . . incidisset#: 'happened in the days of.'

98.13: Cicero.

98.14: 'prowess.'

98.15: 'culprit.'

98.16: 'by a general downfall.'

98.17: 'conspicuous'; lit., 's.h.i.+ning.'

98.18: 'having first said.'

98.19: from _gigno_, 'to beget.'

99.1: 'life.'

99.2: 'corpses.'

99.3: Sc. _concidisset_.

99.4: #ut . . . dispexerim#: '(as to say) that I should have of my own accord clearly perceived.'

99.5: #indicta causa#: 'with their cause unpleaded,' i.e. without giving them a trial.

99.6: 'mourning.'

99.7: #veste mutata#: i.e. changing their ordinary attire, which was white, for darker robes of mourning.