Selections from Viri Romae Part 27

#XXV. Lucius Lucullus# [[stripped text]]

Lucius Lucullus ingenio, doctrina, virtute fuit insignis. In Asiam quaestor profectus ibi per multos annos admirabili quadam laude provinciae praefuit, deinde absens factus aedilis, continuo praetor, inde ad consulatum promotus est, quem ita gessit, ut omnes diligentiam admirarentur, ingenium agnoscerent. Post ad Mithridatic.u.m bellum missus a senatu non modo opinionem vicit omnium, sed etiam gloriam superiorum duc.u.m. Idque eo fuit mirabilius, quod ab eo laus imperatoria non admodum exspectabatur, qui adulescentiam in forensi opera, quaesturae diuturnum tempus in Asiae pace consumpserat; sed incredibilis quaedam ingenii magnitudo non desideravit usus disciplinam. Itaque c.u.m totum iter et navigationem consumpsisset partim in percontando a peritis, partim in rebus gestis legendis, in Asiam factus imperator venit, c.u.m esset Roma profectus rei militaris rudis.

Lucullus eo bello magnas ac memorabiles res gessit; Mithridatem saepe multis locis fudit; Tigranem, regum maximum, in Armenia vicit, ultimamque bello manum magis noluit imponere, quam non potuit; sed alioqui per omnia laudabilis et bello paene invictus pecuniae cupidini nimium deditus fuit; quam tamen ideo expetebat, ut per luxuriam effunderet. Itaque postquam de Mithridate triumphavit, abiecta omnium rerum cura coepit delicate ac molliter vivere otioque et luxu diffluere: magnifice et immenso sumptu villas aedificavit atque ad eorum usum mare ipsum vexavit. Nam in quibusdam locis moles mari iniecit; in aliis, suffossis montibus, mare in terras induxit, unde eum haud infacete Pompeius Xerxem togatum vocare adsueverat.

Habebat Lucullus villam prospectu et ambulatione pulcherrimam. Quo c.u.m venisset Pompeius, id unum reprehendit, quod ea habitatio esset quidem aestate peramoena, sed hieme minus commoda videretur; cui Lucullus "Putasne" inquit "me minus sapere quam hirundines, quae adveniente hieme sedem commutant?" Villarum magnificentiae respondebat epularum sumptus.

c.u.m aliquando modica ei, utpote soli, cena esset posita, coquum graviter obiurgavit, eique excusanti ac dicenti se non debuisse lautum parare convivium, quod nemo esset ad cenam invitatus, "Quid ais?" inquit iratus Lucullus. "Nesciebasne Lucullum hodie cenaturum esse apud Lucullum?"

Laudanda est Luculli impensa et studium in libris. Nam et multos et optimos conquisivit eosque liberaliter dedit utendos. Patebat omnibus bibliotheca, et in porticus ei adiectas velut ad Musarum aedem veniebant maxime Graeci tempusque ibi iucunde inter se traducebant ab aliis curis liberi. Saepe c.u.m iis versabatur Lucullus et inter magnam doctorum virorum turbam ambulabat.

#XXV. Lucius Lucullus# [[as printed]]

[Sidenote: B.C. 74.]

Lucius Lucullus ingenio, doctrina, virtute fuit insignis. In Asiam quaestor profectus ibi per multos annos admirabili quadam[11]

laude[12] provinciae praefuit, deinde absens factus[13] aedilis, continuo praetor, inde ad consulatum[14] promotus est, quem ita gessit, ut omnes diligentiam admirarentur, ingenium {5} [[78]]

agnoscerent. Post ad Mithridatic.u.m[1] bellum missus a senatu non modo opinionem vicit[2] omnium, sed etiam gloriam superiorum duc.u.m. Idque eo[3] fuit mirabilius, quod ab eo laus[4] imperatoria non admodum exspectabatur, qui adulescentiam in forensi[5] opera, quaesturae diuturnum tempus in[6] Asiae pace consumpserat; sed {10} incredibilis quaedam[7] ingenii magnitudo non desideravit usus[8]

disciplinam. Itaque c.u.m totum iter[9] et navigationem consumpsisset partim in percontando a peritis,[10] partim in rebus[11] gestis legendis, in Asiam factus[12] imperator venit, c.u.m esset Roma profectus rei militaris rudis.[13] {15}

Lucullus eo bello magnas ac memorabiles res gessit; Mithridatem saepe multis locis fudit; Tigranem,[14] regum maximum, in Armenia vicit, ultimamque[15] bello manum magis noluit imponere, quam non potuit; sed alioqui per omnia laudabilis[16] et bello paene invictus pecuniae cupidini nimium deditus fuit; quam tamen {20} ideo expetebat, ut per luxuriam effunderet. Itaque postquam de Mithridate triumphavit,[17] abiecta omnium rerum cura coepit delicate ac molliter vivere otioque et luxu diffluere: magnifice et immenso sumptu villas aedificavit atque ad eorum usum[18] mare [[79]]

ipsum vexavit. Nam in quibusdam locis moles[1] mari iniecit; in {25} aliis, suffossis montibus, mare in terras induxit, unde eum haud infacete Pompeius Xerxem togatum[2] vocare adsueverat.[3]

[Ill.u.s.tration: VILLA]

Habebat Lucullus villam prospectu[4] et ambulatione pulcherrimam.

Quo c.u.m venisset Pompeius, id unum reprehendit, quod ea habitatio esset[5] quidem aestate peramoena, sed hieme minus {30} commoda videretur[5]; cui Lucullus "Putasne" inquit "me minus sapere quam hirundines, quae adveniente hieme sedem commutant?"

Villarum magnificentiae respondebat epularum sumptus.

c.u.m aliquando modica ei, utpote[6] soli, cena esset posita, coquum graviter obiurgavit, eique excusanti ac dicenti se non debuisse {35} lautum parare convivium, quod nemo esset[5] ad cenam invitatus, [[80]]

"Quid ais?" inquit iratus Lucullus. "Nesciebasne Lucullum hodie cenaturum esse apud Lucullum?"

Laudanda est Luculli impensa et studium in libris. Nam et {39} multos et optimos conquisivit eosque liberaliter dedit[1] utendos.

Patebat omnibus bibliotheca, et in porticus ei adiectas velut ad Musarum[2] aedem veniebant maxime Graeci tempusque ibi iucunde inter se traducebant ab aliis curis liberi. Saepe c.u.m iis versabatur Lucullus et inter magnam doctorum virorum turbam ambulabat. {45}

[Footnotes: XXV (pages 77-80)

77.1: #efficiet ne . . . deponat#: 'will prevent any one from resigning.' For the subjunctive #deponat#, see p. 9, n. 6.

77.2: The indefinite p.r.o.noun _quis_ occurs chiefly after _si_, _nisi_, _ne_, and _num_. Elsewhere _aliquis_ is used.

77.11: Cf. p. 76, n. 1.

77.12: 'ability.'

77.13: Sc. _est_.

77.14: The offices mentioned here formed the _cursus honorum_, or official career, through which all desirous of political distinction were required to pa.s.s. The aediles.h.i.+p, however, might be omitted.

78.1: Cf. p. 72, n. 2. Lucullus a.s.sumed command against Mithridates in 74 B.C.

78.2: 'surpa.s.sed,' 'outstripped.'

78.3: causal abl., explained by #quod . . . exspectabatur#.

78.4: 'ability.'

78.5: #forensi opera#: 'legal business,' i.e. the practice of law.

In or near the Forum were the law courts, as well as business places in general.

78.6: #in Asiae pace#: 'in Asia, which was then at peace.'

78.7: #quidam# is often used, as here, to soften a phrase which the writer fears may seem exaggerated.

78.8: #usus disciplinam#: 'the training of experience.'

78.9: #iter et navigationem#: 'voyage.'

78.10: 'experts.' Sc. #rei militaris#.

78.11: #rebus gestis#: 'history'; here, of course, military history especially.

78.12: Cf. our use of the word 'finished.'

78.13: The statements in lines 9-15 are untrue, since Lucullus had served with distinction under Sulla in the first Mithridatic War.

78.14: King of Armenia, and son-in-law of Mithridates, with whom he had formed alliance.

78.15: #ultimam . . . potuit#: 'his failure to put the finis.h.i.+ng touches (#ultimam manum#) to the war was due more to unwillingness than to inability.' How literally? Here too the biographer shows his prejudice. Lucullus' failure to end the war was due to the mutiny of his soldiers, who were weary of their incessant exertions, and angry because L. did not permit them to gratify their greed for plunder.

78.16: '(though) praiseworthy.' #invictus# must be similarly translated.

78.17: Cf. p. 18, n. 7.

78.18: 'convenience.'

79.1: #moles . . . iniecit#: 'he built huge structures out into the sea.'

79.2: Cf. p. 73, n. 10. Xerxes, king of Persia, made an expedition against Greece in 480 B.C., in the course of which he executed certain important engineering works.

79.3: _adsuesco_.

79.4: #prospectu . . . pulcherrimam#: 'with a very beautiful view and promenade.' #prospectu# and #ambulatione# are abl. of specification.

79.5: Why subjunctive?

79.6: #utpote soli# = _quod solus erat_. In phrases like this Latin suffers from the lack of a present part. to _sum_.

80.1: #dedit utendos#: i.e. loaned them. For #utendos#, see p. 2, n. 18.

80.2: The Muses were patrons of literature in its various forms.]

#XXVI. Gnaeus Pompeius Magnus# [[stripped text]]

Gnaeus Pompeius, stirpis senatoriae, bello civili se et patrem consilio servavit. c.u.m enim Pompei pater exercitui suo ob avaritiam esset invisus, facta in eum conspiratione, Terentius quidam, Gnaei Pompei filii contubernalis, hunc occidendum suscepit, dum alii tabernaculum patris incenderent. Quae res c.u.m iuveni Pompeio cenanti nuntiata esset, nihil periculo motus solito hilarius bibit et c.u.m Terentio eadem, qua antea, comitate usus est. Deinde cubiculum ingressus clam subduxit se tentorio et firmam patri circ.u.mdedit custodiam. Terentius tum destricto ense ad lectum Pompei accessit multisque ictibus stragula percussit.

Orta mox seditione Pompeius se in media coniecit agmina, militesque tumultuantes precibus et lacrimis placavit ac duci reconciliavit.

Eodem bello Pompeius partes Sullae secutus ita se gessit ut ab eo maxime diligeretur. Annos tres et viginti natus, ut Sullae auxilio veniret, paterni exercitus reliquias conlegit, statimque dux peritus exst.i.tit.

Magnus illius apud militem amor, magna apud omnes admiratio fuit; nullus ei labor taedio, nulla defatigatio molestiae erat. Cibi vinique temperans, somni parcus; inter milites corpus exercens c.u.m alacribus saltu, c.u.m velocibus cursu, c.u.m validis luctando certabat. Tum ad Sullam iter intendit et in eo itinere tres hostium exercitus aut fudit aut sibi adiunxit. Quem ubi Sulla ad se accedere audivit egregiamque sub signis iuventutem aspexit, desiliit ex equo Pompeiumque salutavit imperatorem et postea ei venienti solebat sella adsurgere et caput aperire et equo descendere, quem honorem nemini nisi Pompeio tribuebat.

Postea Pompeius in Siciliam profectus est, ut eam a Carbone, Sullae inimico, occupatam reciperet. Carbo comprehensus et ad Pompeium ductus est: quem Pompeius, etsi Carbo muliebriter mortem extimescens demisse et flebiliter mortem deprecabatur, ad supplicium duci iussit. Longe moderatior fuit Pompeius erga Sthenium, Siciliae cuiusdam civitatis principem. c.u.m enim in eam civitatem animadvertere decrevisset, quae sibi adversata fuisset, inique eum facturum Sthenius exclamavit, si ob unius culpam omnes puniret. Interroganti Pompeio quisnam ille unus esset, "Ego" inquit Sthenius "qui cives meos ad id induxi." Tam libera voce delectatus Pompeius omnibus et Sthenio ipsi pepercit.

Transgressus inde in Africam Iarbam, Numidiae regem, qui Marii partibus favebat, bello persecutus intra dies quadraginta oppressit et Africam subegit adulescens quattuor et viginti annorum. Deinde c.u.m litterae ei a Sulla redditae essent, quibus exercitu dimisso c.u.m una legione successorem exspectare iubebatur, Pompeius, quamquam aegre id ferebat, tamen paruit et Romam revert.i.t. Revertenti incredibilis hominum mult.i.tudo obviam ivit; Sulla quoque laetus eum excepit et Magni cognomine consalutavit. Nihilo minus Pompeio triumphum petenti rest.i.tit: neque vero ea re a proposito deterritus est Pompeius aususque dicere plures adorare solem orientem quam occidentem: quo dicto innuebat Sullae potentiam minui, suam crescere. Ea voce audita Sulla, confidentia adulescentis perculsus, "Triumphet! triumphet!" exclamavit.

Metello iam seni et bellum in Hispania segnius gerenti conlega datus Pompeius adversus Sertorium vario eventu dimicavit. Maximum ibi in proelio quodam periculum subiit: c.u.m enim vir vasta corporis magnitudine impetum in eum fecisset, Pompeius manum amputavit; sed multis in eum concurrentibus vulnus in femore accepit et a suis fugientibus desertus in hostium potestate erat. At praeter spem evasit: barbari enim equum eius auro phalerisque eximiis instructum ceperant. Dum igitur praedam inter se altercantes partiuntur, Pompeius eorum ma.n.u.s effugit. Altero proelio c.u.m Metellus Pompeio laboranti auxilio venisset, Sertorius recedere coactus dixisse fertur: "Nisi a.n.u.s illa supervenisset, ego hunc puerum verberibus castigatum Romam dimisissem." Metellum anum appellabat, quia is, iam senex, ad mollem et effeminatam vitam deflexerat. Sertorio interfecto Pompeius Hispaniam recepit.

c.u.m piratae illa tempestate maria omnia infestarent et quasdam etiam Italiae urbes diripuissent, ad eos opprimendos c.u.m imperio extraordinario missus est Pompeius. Nimiae viri potentiae obsistebant quidam ex optimatibus et imprimis Quintus Catulus. Qui c.u.m in contione dixisset esse quidem praeclarum virum Cn. Pompeium, sed non esse uni omnia tribuenda, adiecissetque: "Si quid huic acciderit, quem in eius loc.u.m subst.i.tuetis?" summo consensu succlamavit universa contio, "Te, Quinte Catule." Tam honorifico civium testimonio victus Catulus e contione discessit. Pompeius, dispositis per omnes maris recessus navibus, brevi terrarum orbem illa peste liberavit; praedones multis locis victos fudit; eosdem in deditionem acceptos in urbibus et agris procul a mari conlocavit. Nihil hac victoria celerius, nam intra quadragesimum diem piratas toto mari expulit.

Confecto bello piratico, Gnaeus Pompeius contra Mithridatem profectus in Asiam magna celeritate contendit. Proelium c.u.m rege conserere cupiebat, neque opportuna dabatur pugnandi facultas, quia Mithridates interdiu castris se continebat, noctu vero haud tutum erat congredi c.u.m hoste in locis ignotis. Nocte tamen aliquando c.u.m Pompeius Mithridatem aggressus esset, luna magno fuit Romanis adiumento. Quam c.u.m Romani a tergo haberent, umbrae corporum longius proiectae ad primos usque hostium ordines pertinebant, unde decepti regii milites in umbras, tamquam in propinquum hostem, tela mittebant. Victus Mithridates in Pontum profugit. Pharnaces filius bellum ei intulit, qui, occisis a patre fratribus, vitae suae ipse timebat. Mithridates a filio obsessus venenum sumpsit; quod c.u.m tardius subiret, quia adversus venena multis antea medicamentis corpus firmaverat, a milite Gallo, a quo ut adiuvaret se petierat, interfectus est.

Tigrani deinde, Armeniae regi, qui Mithridatis partes secutus erat, Pompeius bellum intulit eumque ad deditionem compulit. Qui c.u.m procubuisset ad genua Pompei, eum erexit, et benignis verbis recreatum diadema, quod abiecerat, capiti reponere iussit, aeque pulchrum esse iudicans et vincere reges et facere. Inde in Iudaeam profectus Romanorum primus Iudaeos domuit, Hierosolyma, caput gentis, cepit, templumque iure victoriae ingressus est. Rebus Asiae compositis, in Italiam versus ad urbem venit, non, ut plerique timuerant, armatus, sed dimisso exercitu, et tertium triumphum biduo duxit. Insignis fuit multis novis inusitatisque ornamentis hic triumphus; sed nihil inl.u.s.trius visum, quam quod tribus triumphis tres...o...b..s partes devictae causam praebuerant: Pompeius enim, quod antea contigerat nemini, primum ex Africa, iterum ex Europa, tertio ex Asia triumphavit, felix opinione hominum futurus, si, quem gloriae, eundem vitae finem habuisset neque adversam fortunam esset expertus iam senex.

Posteriore enim tempore orta inter Pompeium et Caesarem gravi dissensione, quod hic superiorem, ille parem ferre non posset, bellum civile exarsit. Caesar infesto exercitu in Italiam venit. Pompeius, relicta urbe ac deinde Italia ipsa, Thessaliam pet.i.t et c.u.m eo consules senatusque omnis: quem insecutus Caesar apud Pharsalum acie fudit.

Victus Pompeius ad Ptolemaeum, Aegypti regem, cui tutor a senatu datus erat, profugit, qui Pompeium interfici iussit. Latus Pompei sub oculis uxoris et liberorum mucrone confossum est, caput praecisum, truncus in Nilum coniectus. Deinde caput c.u.m anulo ad Caesarem delatum est, qui eo viso lacrimas non continens illud multis pretiosissimisque odoribus cremandum curavit.

Is fuit Pompei post tres consulatus et totidem triumphos vitae exitus.

Erant in Pompeio multae et magnae virtutes ac praecipue admiranda frugalitas. c.u.m ei aegrotanti praecep.i.s.set medicus ut t.u.r.dum ederet, negarent autem servi eam avem usquam aestivo tempore posse reperiri, nisi apud Lucullum, qui t.u.r.dos domi saginaret, vetuit Pompeius t.u.r.dum inde peti, medicoque dixit: "Ergo, nisi Lucullus perditus deliciis esset, non viveret Pompeius?" Aliam avem, quae parabilis esset, sibi iussit apponi.

Viris doctis magnum honorem habebat Pompeius. Ex Syria decedens, confecto bello Mithridatico, c.u.m Rhodum venisset, Posidonium cupiit audire; sed c.u.m audivisset eum graviter esse aegrum, quod vehementer eius artus laborarent, voluit tamen n.o.bilissimum philosophum visere. Mos erat ut, consule aedes aliquas ingressuro, lictor fores percuteret, admonens consulem adesse, at Pompeius fores Posidonii percuti honoris causa vetuit. Quem ut vidit et salutavit, moleste se dixit ferre, quod eum non posset audire. At ille "Tu vero" inquit "potes, nec committam ut dolor corporis efficiat ut frustra tantus vir ad me venerit." Itaque cubans graviter et copiose de hoc ipso disputavit: nihil esse bonum nisi quod honestum esset, nihil malum dici posse, quod turpe non esset. c.u.m vero dolores acriter eum pungerent, saepe "Nihil agis," inquit "dolor!

quamvis sis molestus, numquam te esse malum confitebor."